'De heroïek zat toch vooral bij de Fransen'
NAARDEN - Fiets door tuindorp Keverdijk en je komt ze aan de lopende band tegen:de hoofdrolspelers van het beleg van de Vesting in 1813-1814. Generaal Kraijenhoff, agent van oorlog Ten Bosch, Geurt Schippers, Anna Meurs, kolonel Falba. Op 10 mei vierdeNaarden dat het 200 jaar geleden is dat de Vesting bevrijd werd van de Fransen. Maar wat gebeurde er eigenlijk precies in 1814? Naarder Henk Schaftenaar geeft geschiedenisles. En dan blijkt de heroïsche bevrijding van Naarden door de Hollandse troepen toch iets minder heldhaftig te zijn verlopen dan de geschiedenisboekjes ons voorhouden.
In 1929, bij de aanleg van het tuindorp, besloot de gemeenteraad om zestien straten in de wijk naar historische personen uit 1813-1814 te noemen, op voorstel van dominee en geschiedschrijver F.W. Drijver. Maar die had er eigenlijk weinig verstand van, zegt Henk Schaftenaar (70). "Zo kreeg burgemeester Willem Poule geen straat, terwijl hij het wel had verdiend. Majoor Michaël heeft het nooit tot kolonel geschopt. En wat die Van Brienen nou voor bijzonders heeft gedaan, weet ik nog steeds niet."
Schaftenaar kan het weten. De oud-leraar aardrijkskunde graaft al een halve eeuw in het lokale verleden. Samen met zijn vrouw Annie geeft hij historisch magazine 'De Omroeper' uit en maakt hij wekelijks de NaarderNieuwsrubriek 'Over tijden die voorbij zijn'. Schaftenaar ploos zo'n beetje alle relevante archieven uit, las originele bronnen zoals dagboeken en briefwisselingen en publiceerde daar tientallen artikelen over in De Omroeper. Van media-aandacht moet hij niets hebben, maar voor '200 jaar bevrijding' maakt hij een uitzondering.
Het is oktober 1813. Napoleon regeert Europa met zijn keizerrijk, maar hij wordt verslagen bij Leipzig.
"Overal breken opstandjes uit. De Franse troepen trekken zich terug. In Nederland heeft Napoleon Naarden en Gorinchem aangewezen als plaatsen die zo lang mogelijk in Franse handen moeten blijven. Als ook in Amsterdam een opstand uitbreekt, kondigt de commandant van het garnizoen in de Vesting, generaal Jacques Quétard de la Porte, aardige man overigens, geliefd bij de Naarders, de staat van beleg af. Op 17 november gaan de poorten op slot. Op dat moment zitten er zo'n 2.000 soldaten en evenveel burgers in de Vesting."
En toen begon het beleg.
"Nou nee, dat duurde nog even. De eerste soldaten voor de poort waren kozakken uit de Russische steppen die ook tegen Napoleon vochten. Hun woeste uiterlijk en wrede reputatie joegen iedereen vrees aan. De Naarders hadden liever de beschaafde Fransen dan dat volkje. De kozakken vroegen een dienstmeisje van logement Zandbergen (het huidige Jan Tabak), Anna Meurs, om hun komst bij de Fransen aan te kondigen. Meurs eiste namens hen de Vesting op, maar de Fransen deden niet open. Ongewoon om hiervoor geen echte onderhandelaars in te zetten maar een dienstmeisje, maar in de beginfase van de blokkade was niets geregeld. Iedereen deed wat hem goeddunkte. Volgens mij sprak Anna Meurs goed Frans."
Hoe zat het met Generaal Kraijenhoff?
"Cornelis Kraijenhoff moest als bevelhebber de Vesting insluiten. Het 'glorieuze' Hollandse leger dat hij tot zijn beschikking had, was een bijeengeraapt zooitje. We hebben een heroïsch beeld van het beleg, maar die heroïek zat vooral aan de kant van het Franse garnizoen. Aanvankelijk hadden de Hollanders maar twee gammele houwitser kanonnen. De Fransen daarentegen hadden een megawapenarsenaal tot hun beschikking: een paar duizend kanonnen en honderdduizenden granaten. Het makeerde de Hollandse troepen aan alles, zelfs warme uniformen waren er niet."
Annie Schaftenaar onderbreekt haar man Henk even om er een granaat uit die periode bij te pakken. In de voorkamer ligt een ronde, holle kanonskogel. Het loodzware projectiel blijkt gevonden in een tuin in de Raadhuisstraat. Annie: "Je kunt je wel voorstellen wat voor schade dat aanricht in oude vestinghuizen."
Je zult het op je dak krijgen.
"Het beleg was een vreselijke tijd voor de Naarders. Eten was schaars, de winter was koud en het garnizoen was al snel door zijn brandhout heen. Kachels werden gevuld met alles wat maar branden wilde. In maart hadden de Hollandse troepen enigszins hun wapentuig op orde. Krayenhoff liet een ring van schansen om de Vesting aanleggen. Op één tot drie kilometer afstand stond geschut: op de zeedijk naar Muiderberg, bij de forten aan de Karnemelksloot. Omdat er te weinig munitie was, konden de Hollanders aanvankelijk weinig schieten. De projectielen maakten schade, maar er vielen relatief weinig gewonden omdat de soldaten en burgers in de Vesting snel doorhadden hoe ze zich moesten verschansen. Toen de Hollanders genoeg munitie hadden verzameld, volgden op 4 en 6 april twee zware bombardementen die zo'n twaalf uur achtereen duurden. De schade was enorm. De Grote Kerk kreeg vele voltreffers te verduren en op de bastions Promers en Turfpoort werden bressen in de wallen geschoten. Op de hei bij Bussum stonden de nieuwsgierigen te kijken naar granaten die in de Vesting ontploften. Twee dagen na het laatste bombardement zette Quétard vanwege het voedseltekort binnen de wallen zo'n 200 vestingbewoners buiten de poorten. Ze werden uiteindelijk door de Nederlanders doorgelaten. De troepen van Kraijenhoff hielden de Naarders aanvankelijk tegen om het de Fransen moeilijk te maken. De zware bombardementen van 4 en 6 april waren overigens de laatste keer dat Kraijenhoff met zoveel geweld kon uitpakken. Niet omwille het welzijn van zijn landgenoten in de Vesting, maar domweg vanwege het gebrek aan munitie. Bovendien moest hij zich van Koning Willem I vanaf 14 april onthouden van verdere aanvallende operaties. Napoleon had namelijk op 6 april afstand gedaan van zijn troon."
En toen werd de Vesting bevrijd?
"Het duurde even voordat het nieuws over Napoleons troonsafstand de Vesting bereikte.Toen Quétard het hoorde, besloot hij de Vesting op te geven en terug te keren naar Frankrijk. Man van het protocol die hij was, hees hij meteen de witte vlag op de toren van de Grote Kerk. Wapenstilstand, een kwestie van uitonderhandelen. Een paar Naarders, Geurt Schippers, Benjamin van Rooijen, Evert de Bruijn en Jan Houtman, wilden 8 mei de witte vlag vervangen door de Nederlandse. Ze kwamen de toren niet eens op. Op 12 mei, toen de Fransen vertrokken, mochten deze vier wel de vlag laten wapperen. Het verhaal is iets heldhaftiger in de geschiedenisboekjes terechtgekomen, waarschijnlijk is het bij de herdenking in 1864 wat geromantiseerd. Toen de bevrijders op 12 mei triomfantelijk de Vesting binnenreden, waren ze teleurgesteld. Ze hadden een intocht à la PEC Zwolle verwacht, maar de Naarders waren murw van alle oorlogsellende. Ze waren immers maanden door hun landgenoten bestookt met bommen en granaten."
Wie was kolonel Falba? Hij heeft als enige Fransman een straat gekregen.
"Dat was ook op aangeven van dominee Drijver. Jean Falba was een moedig militair die altijd zelf voorop ging bij acties. Hij leidde Franse uitvallen om voedsel voor de soldaten en hooi voor de paarden binnen te halen en om 's nachts Hollandse kanonnen dicht te stoppen. Met Pasen leidde zo'n uitval overigens tot een dieptepunt in de Nederlandse krijgsgeschiedenis. Een deel van de Hollandse troepen had paasverlof gekregen en Kraijenhoff zat op het strand van Muiderberg aan de wijn met wat dames, toen de Fransen kwamen. Ze maakten korte metten met de verdediging van Muiderberg. Slechts één officier hield dapper stand en raakte zwaargewond. De Fransen namen hem als krijgsgevangene mee terug naar de Vesting om hem te verplegen. Hij werd met alle egards behandeld en aan het eind van de belegering door Falba persoonlijk teruggebracht."
Als de bevrijding van Naarden helemaal niet zo'n groot wapenfeit was, waarom vieren we het nu dan nog?
"We vieren het einde van het Franse tijdperk. De Fransen uit Naarden waren zo'n beetje de laatsten die uit Nederland vertrokken. En dit is de enige keer dat de Vesting ook als zodanig gefunctioneerd heeft."
Dus het beleg in een notendop: Kraijenhoff heeft de Vesting cadeau gekregen en de Fransen waren best oké.
"Met al zijn wapentuig had Quétard Kraijenhoff kunnen verpletteren. Maar hij heeft zich ingehouden. Gezond verstand en fatsoen weerhielden de Fransen ervan, denk ik. Het waren correcte militairen. Kijk maar hoe ze met die officier uit Muiderberg om zijn gegaan."